THÀNH
CHU NGÔ THỜI HÁN Ở SÔNG THẠCH HÃN, QUẢNG TRỊ?
Về thành Chu Ngô, chúng ta
đã biết rằng thành cách Tây Quyển là 200 lý. Vậy chúng ta phải tìm thành ấy ở
chặng giữa đường từ sông Gianh vào Trà Kiệu. Nếu chúng ta nhận thấy rằng các thành
trì của nhà Hán đặt ở Giao Chỉ, Cửu Chân cũng như Nhật Nam thường thường ở trên
các sông lớn để tiện sự giao thông, thì chúng ta phải ngờ rằng thành Chu Ngô có
thể ở trên một con sông lớn tại miền Quảng Trị, tức là trên sông Thạch Hãn là
sông Chu Ngô chép trong Thủy kinh chú.
Sách Thủy kinh chú (q.36) có đoạn chép về Chu ngô rằng: “Nhánh sông Chu
Ngô, phía trong thông với hồ Vô Lao, nước suối Vô Lao thông với nhánh sông Thọ
Linh”. Chúng tôi nhận sông Chu Ngô là sông Thạch Hãn, có nhánh thông với hồ Vô
Lao là phá Tam Giang. Suối Vô Lao có lẽ là một nhánh xưa của sông Bồ hiện nay
còn dấu) chảy về phá Tam Giang. Còn cái nhánh của sông Thọ Linh nói ở đây, hẳn
là sông Hương. Sông Hương là sông Lô Dung đời Hán. Tác giả lộn huyện Lô Dung đời
Hán với huyện Lô Dung đời Tấn sau khi bỏ Thuộc quốc Đô úy, cho nên mới gọi lầm
sông Hương là nhánh của sông Thọ Linh [Sông Lô Dung đời Tấn là sông Trốc, nhánh của sông Linh Giang là sông Thọ Linh
thời Tấn]. Ở chỗ nhánh sông Thạch Hãn thông vào phá Tam Giang có địa điểm
tên là Cổ Thành là thành Thuận Châu của nhà Trần. Chúng tôi ngờ rằng địa điểm ấy
đã là thành Chu Ngô đời Hán.
Sự nhận định thành Chu Ngô ở
chỗ sau này sẽ là thành Thuận Châu làm chúng tôi liên tưởng đến một địa điểm ở
miền Thừa Thiên cũng gọi là Cổ Thành mà chúng tôi nhận là thành Hóa Châu của
nhà Trần. Chỗ ấy thuộc về làng Thành Trung ngày nay, ở khoảng giữa sông Hương
và sông Bồ, có lẽ xưa là trị sở châu Ri của Chiêm Thành. Chúng tôi ngờ rằng huyện
Lô Dung ở thời Hán cũng là ở đó. Thủy
kinh chú lại chép có: “Chu Ngô phố, phía trong thông với hồ Vô Lao”. Chu
Ngô phố là cửa sông Chu Ngô, hẳn là Cửa Việt ngày nay nơi tàu bè qua lại buôn
bán. Từ đó, ngược sông Thạch Hãn, qua Cổ Thành, có thể thông với phá Tam Giang
là hồ Vô Lao. Thủy kinh chú lại chép
có Lô Dung phố, tức là cửa Tư Hiền là cửa sông Lô Dung (bấy giờ chưa có cửa Thuận
An) là chỗ tàu bè qua lại tấp nập để vào phá Hà Trung ở phía Nam Thừa Thiên.
- Trích
trong “Lịch sử cổ đại Việt Nam” của Đào Duy
Anh, tr.126-127, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 2005.
Bài đăng
